Ortodonti; çapraşık diş ve uyumsuz çene ilişkilerini teşhis eden, önlemeye çalışan ve tedavi eden diş hekimliğinin bir uzmanlık dalıdır. Ortodonti üzerine uzmanlaşan diş hekimlerine ortodontist denir.
Ortodontik problemler neden oluşur ve nasıl tedavi edilir?
Çeneleri ilgilendiren bozukluklar (alt çenenin önde ya da geride olması gibi) genellikle irsidir. Bu durumda hastanın yaşına göre tedavi yöntemine karar verilir. Eğer hasta ergenlik dönemindeyse ve alt çenesi ya da üst çenesi gerideyse ortodontik yöntemlerle tedavi edilebilir. Hasta yetişkinse şiddetli iskeletsel bozukluklar ortodonti-cerrahi işbirliği ile tedavi edilir. Fonksiyon bozukluklarına bağlı olarak da (ağız solunumu gibi) çene uyumsuzlukları oluşabilir. Ağız solunumu yapan bir hastada üst çene genellikle dar kaldığı için V formundadır.
Uzun süre yalancı emzik ya da biberon kullanma, parmak emme, tırnak yeme, vb.gibi alışkanlıklarda ortodontik bozukluklara sebep olabilir. Alışkanlıklar olabildiğince erken tedavi edilmelidir (7-10 yaş arası). Böylece, basit bir aparey kullanımı ile kötü yönde etkilenecek olan iskeletsel bozukluğun önüne geçilmiş olunur. Alışkanlıklar erken yaşta farkına varılırsa, birtakım alışkanlık kırıcı apareyler ile engellenebilir. Üst çenedeki iskeletsel darlık ortodontik apareyler yardımıyla tedavi edilebilir. Bazen birey çene kemiği büyüklüğünü ebeveynlerden birinden, diş büyüklüğünü diğerinden alır. Eğer çene büyük, diş küçükse dişler aralıklı olur. Dilin nomalden büyük olması, ağızda çekilmiş diş boşluklarının olması da dişlerin aralanmasına sebep olur. Çene kemiği küçük, dişler büyükse dişler çeneye sığamaz ve çapraşıklık oluşur. Çapraşık dişlerin bir diğer sebebi de erken veya geç süt dişi kayıplarıdır. Her süt dişinin bir düşme zamanı vardır. Örneğin, 10 yaşında düşmesi gereken bir süt dişi 8 yaşında düşerse ağızda bulunan daimi dişler bu boşluğa doğru kayarlar ve oradan çıkması gereken diş kendine yer bulamaz. Bu durumda bu diş, diş kavsinin dışına ya da içine doğru gelişir, ya da bazı durumlarda gömük kalır.
Ortodontik tedavi her yaşta yapılabilir mi?
Ortodontik tedavide kesinlikle yaş sınırı yoktur. Ancak yaşa göre tedavi planlaması ve süresi değişebilir. Son yıllarda tüm dünyada erişkin ortodontisi yaygınlık kazanmıştır. Özellikle porselen braketler kullanılarak estetik kaygıları da en aza indirmek mümkündür. Bazen de daha iyi protezler yapabilmek için proteze hazırlık amacıyla ortodontik tedavi yapılabilmekte, dişler proteze daha uygun hale getirilebilmektedir. Bu tür tedaviler kısa sürmekte, 4–12 ay içerisinde ortodontik tedavi bitmektedir.
Ortodontik tedavi ağrılı bir işlem midir?
Uygulama seansı ve ara seanslar kesinlikle ağrısız ve basittir. Ancak, teller ilk takıldığında yanaklarda yaralar oluşabilir. Bu yaralar 1 hafta içerisinde kendiliğinden geçer ve genellikle tekrar oluşmaz. Nadir durumlarda (braket kopması, telin kırılması, vb.) tekrar yara oluşabilir. Bu gibi sorunlar hekimin küçük bir müdahalesiyle giderilebilir. Ayrıca hastalara ilk seans ‘hasta mumu’ verilir ve hasta bu mumu telin acıttığı bölgeye yerleştirerek hekime gelene kadar geçen sürede oluşabilecek aşırı bir iritasyonu engelleyebilir. Bunun yanında teller ilk takıldıktan sonra ve ara seanslar sonrası dişler sıkıldığında ve sert şeyler yendiğinde dişlerde sızı oluşur. Ancak bu sızı 3-4 gün içerisinde kendiliğinden geçer.
Diş telleri dişleri çürütür mü?
Teller dişleri kesinlikle çürütmez. Tam aksine braketlerin yapıştırıldığı alanlar, altına bakteri giremediği için çürükten korunur. Ancak braketlerin etrafı daha çok bakteri tuttuğu için çürüme riski telsiz bir ağza göre daha çoktur. Ağız bakımı iyi olduğunda ve braketlerin etrafı ayrıntılı olarak temizlendiğinde bu risk ortadan kalkar.
Teller varken dişler fırçalanabilir mi?
Teller takıldıktan sonra dişler eskiden olduğu gibi rahatlıkla fırçalanabilir. Fırçalarken kopma, çıkma gibi riskler yoktur. Ancak daha ayrılı bir temizlik gerektiği için biraz daha dikkatli ve ayrıntılı fırçalamak gerekir. Bunun için özel olarak tasarlanmış ortodontik fırçalar ve ara yüz fırçaları kullanılabilir.
Teller takıldıktan sonra nelere dikkat edilmelidir?
Tellerin kırılmasına sebep olabilecek sert yiyeceklerden uzak durulmalıdır. Elma, armut gibi sert şeyler ısırıp koparılarak değil, keserek yenmelidir. Özellikle erik, zeytin gibi çekirdekli gıdalar çekirdeğiyle ağza atılmamalı, çekirdeği dışarıda ayrıldıktan sonra yenmelidir. Asitli içecekler içilmemelidir. Sakız, lokum gibi yapışkan şeylerden uzak durulmalıdır.
Ortodontik tedavi süresi nedir?
Ortodontik tedavinin süresi hastanın yaşına, problemin şiddetine ve yapılacak olan tedavi tekniğine göre değişir. Ancak hasta uyumu tedavi süresindeki en önemli faktördür. Eğer hasta randevulara düzenli geliyorsa, ağız bakımı iyiyse, braketler ve tellerini sık sık kırmıyorsa, verilen aparey, lastik, vb. düzgün kullanırsa minimum sürede tedavi tamamlanır. Planlama iyi yapıldıysa ve hasta da uyumluysa en şiddetli durumlarda bile tedavi süresi 2,5 yılı geçmemelidir. Ortalama tedavi süresi 1,5 yıldır. Diğer taraftan 1 yıl içerisinde biten tedaviler de vardır.
Ortodontik tedavi ile düzelen dişler tekrar bozulur mu?
Dişlerimiz ömür boyu hareketlidirler. Özellikle çiğneme kuvvetlerinin etkisiyle hiç ortodontik tedavi görmemiş kişiler de bile ileri yaşlarda dişler de çapraşıklık oluşabilir. Ortodontik tedavi sonrası ise dişlerin yeni pozisyonlarına alışması ve etrafında iyi bir kemik desteğinin oluşması uzun zaman alır. Bu yüzden teller çıkarıldıktan sonra tekrar bozulma riskini ortadan kaldırmak için pekiştirme işlemi yapılmalıdır. Bu amaçla dişlerin arkasına ince teller yapıştırılabilir, ya da hastaya takıp çıkarılabilen şeffaf plaklar verilebilir.
